Wat is kunst?



Edvard Munch - Het zieke kind

 
 Toen ik me ging verdiepen in Edvard Munch, bekend van De Schreeuw en Madonna, ben ik gaan twijfelen aan de definitie van kunst. Maar nog belangrijker, wat heb je nodig om een echte kunstenaar te zijn? Kun je kunst maken met een beetje talent of zijn er meer aspecten van belang? Munch was van mening dat een emotionele lading essentieel was.
Het interessante aan deze beroemde schilder is dat hij veel meer was dan dit alleen. Hij was van alle markten thuis, had alles uitgeprobeerd en was vooral vernieuwend en verassend, wat zijn succes verklaarde. Hij besloot, na tien jaar geschilderd te hebben, te experimenteren met de grafische kunst. Hij ging aan de slag met etsen, houtsnedes en lithografieën (steendrukkunst) terwijl hij hier niet voor had geleerd. Hierdoor keek hij "out of the box" en maakte bijvoorbeeld houtsnedes waarbij de nervan van het hout nog te zien waren. Of hij sneed het hout in stukken en maakte variaties in kleuren en compositie. Dit was nooit eerder gedaan. Zijn doel was echter niet om te experimenteren vanwege het experimenteren, maar hij wilde communiceren met zijn medemens. Zijn boodschap overbrengen en zijn diepliggende gevoelens, omdat hij dit in het echte leven niet kon. Of geen mensen had met wie hij kon communiceren. Op jonge leeftijd heeft hij haast al zijn naastenliefden verloren en heeft hij van dichtbij het ziekenbed van zijn zusje meegemaakt. Dit beeld is hem zo bij gebleven, en hij streefde er naar om dit over te brengen in zijn werk. Maar het was moeilijk om exact te verbeelden wat hij daar zag, in die kamer. Een grauw bleek meisje met rode haren die weerkaatste tegen het witte laken, haar diep blauwe wallen, bevende handen en haar futloze uitstraling. Dood en doodziek. "Het zieke meisje" is daarom een thema dat vaak terugkeert in zijn werken. Hij probeerde telkens opnieuw het juiste beeld te creëen. Hij was woedend dat dit hem was overkomen en vroeg zich dagelijks af: waarom?!
Munch: “De wortels van mijn kunst liggen in mijn ontdekkingstocht naar de inconsequenties van het leven. Waarom was ik niet zoals andere mensen? Waarom werd ik geboren terwijl ik daar nooit om heb gevraagd? Het waren mijn woede over deze onrechtvaardigheid en mijn voortduren nadenken daarover die al mijn kunst hebben beïnvloed; deze gedachten lagen achter al mijn werk en zonder deze zou mijn kunst volkomen anders zijn geweest.”
Doordat hij van jongs af aan in aanraking is geweest met de dood en ziekte, had Munch een angst ontwikkeld. Levensangst! Door de kwast op te rapen bleef hij overeind in moeilijke tijden, maar het gekke is dat hij later zegt dat hij niet meer zonder zijn angst zou willen leven. Hij niet meer fysiek gezond zou willen zijn. Het is iets wat bij hem hoort en zonder deze angst had hij deze kunst niet kunnen maken.
Munch: “Zolang ik me kan herinneren heb ik aan een intens gevoel van levensangst geleden en ik heb getracht daaraan uitdrukking te geven in mijn kunst. Zonder angst en ziekte zou ik zijn geweest als een schip zonder roer.”
Ook heeft Munch een duidelijke visie over kunst. Kunst is bedoeld om gevoelens over te brengen en niet alleen als decoratie aan de muur. Hij vond het zonde dat werken vaak verdwenen in een privécollectie en niet de kans kregen om met zoveel mogelijk mensen te communiceren.
Munch: “In mijn kunst heb ik getracht uitdrukking te geven aan mijn eigen leven en aan de betekenis ervan. Door dat te doen hoop ik dat ik ook andere mensen zal helpen hun eigen levens te begrijpen.”
Om uitdrukking te geven aan zijn eigen leven schilderde hij alleen herinneringen, beelden die hij in zijn hoofd had. Hoe hij dingen eerder had gezien, maar niet op dat moment zág, zoals impressionisten dit deden. Hij schilderde letterlijk een momentopname met zijn gevoel daarin verwerkt. Deze momentopnames waren vaak geen fijne herinneringen en ontstonden uit pijn en verdriet. Bekende thema's van zijn werken zijn bijvoorbeeld ziekte, dood, verdriet, pubertijd, de pijn van de liefde en jaloezie. Enkele keren schilderde hij zijn positieve gevoelens, maar het sombere overheerste altijd.
Munch: “Wat is kunst? Kunst komt voort uit verdriet en vreugde, maar voornamelijk verdriet. Zij wordt geboren uit het leven van mensen.”
Munch: "Deze schilderijen zijn het resultaat zijn van diepe gedachten, van lijden – het zijn de voortbrengselen van slapeloze nachten, de vruchten van fysieke en mentale foltering.”
Oftewel, Munch maakt duidelijk in zijn citaten dat kunst alleen voor komt uit verdriet en vreugde. Maar het verdriet overheerst, en zonder zijn angst en mentale foltering had hij niet de kunst kunnen maken die hij maakte. Zijn traumatische herinneringen zijn de aanleidingen geweest van zijn kunst en zorgden ervoor dat hij behoefte had om iets te communiceren met zijn medemens. Was Munch net zo'n beroemde schilder geweest als hij een gelukkige en gezonde man was geweest? Ik denk van niet, ik denk dat kunst zeker voorkomt uit gevoelens en uit de wil om een boodschap over te brengen. Helaas zijn heftige gevoelens vaak negatief. En opmerkelijk is dat veel kunstenaars depressief zijn, alcoholist zijn of een traumatische jeugd hebben gehad. Misschien is het een voorwaarde om ongelukkig te zijn wanneer men échte kunst wilt maken. Het zou verklaren waarom ik al jaren iets op papier wil zetten maar niet weet wat..